Windmolen De Heerser, Kronkelstraat

Monument en landschap: K.B. van 6 december 1976

Situering – Historiek

De windmolen De Heerser is afkomstig van Arendonk. Hij werd daar in 1794 opgericht in de Middelvelden, nabij de Hovestraat, door Godfried Frieës Claessen. Hij kreeg de naam Berendonkse molen, maar werd soms ook Frieës molen genoemd. Godfried Claessen bouwde de molen met eigen middelen in zijn strijd tegen het exclusieve molenrecht van de abdij van Postel. In 1934 werd de molen aangekocht door Retienaar Jef Jacobs-Van Craenenbroeck (1903-1993), zoon van de molenaar van de Kievermontse molen te Geel. Jacobs herbouwde de molen op het Retiese gehucht Horzelend gelegen langs de weg naar Turnhout.

Die aankoop betekende de redding van de molen. Jacobs noemde hem vanaf 1972 officieel De Heerser, nadat de Retienaren hem aanvankelijk de Nieuwe molen noemden omdat  hij de laatste was in de rij van de molens op Reties grondgebied.

De Heerser is een graanmolen, type onderkruier, een houten staak- of standaardmolen met gesloten voet. (Bij een standaard- of staakmolen is de molenkas opgehangen op één enkele eiken standaard of staak. Bij het verkruien beweegt de kas met alles wat eraan vastgehecht is: het wiekenkruis, de staart en windas, rond die ene verticale spil.)

In 1957 gebeurde een eerste restauratie. In 1962 was er geen werk meer voor de molen en werden de roei (roeden, wieken) aan de ketting gelegd. Na bescherming als monument in 1976 liet Jacobs een grote restauratie uitvoeren in 1981-1982 door de molenbouwers Adriaens uit het Nederlandse Weert. Op 15 mei 1982 kwam de  molen weer in gebruik.

Na het overlijden van molenaar Jacobs op 10 juni 1993 kwam de molen in het bezit van de gemeente Retie voor de som van 1,5 miljoen frank (37.500 euro). Die liet in 2015 een grondige restauratie uitvoeren: o.m. een volledige schilderbeurt, nieuwe zeilen op de wieken, vervanging van hekstokken en windplanken in de wieken, vervanging van versleten planken van de onderbouw. Tien jaar voordien, in 2004, kreeg de molen ook zo’n opknapbeurt: o.m. het opkrikken van de standaard en aanpassing van de zetel, de vernieuwing van de molentrap en het balkon. Jef Jacobs werd in 1993 opgevolgd als molenaar door Frans Geysen uit Balen. Elke laatste zondag van de maand tussen 14 en 17 uur is molenaar Geysen present op ‘zijn’ molen, niet alleen als bekwame en gastvrije mulder maar ook als enthousiast verteller over de vele vernuftige hoogstandjes in het raderwerk van de windmolen. Vanop het molenbalkon kijkt hij dan uit over de gehuchten Horzelend, Obroek en Berg, en maalt er zijn portie graan. Aangezien de molen met zijn reusachtige wieken over het omliggende landschap heerst, is de naam De Heerser dan ook terecht.